Zo herken je een complottheorie

Vaste structuur

Alle complottheorieën hebben min of meer dezelfde structuur:

• Er is een kleine, machtige groep mensen
• Deze groep mensen heeft een geheim plan
• Het plan is voordelig voor de kleine groep
• Het plan is nadelig voor veel andere mensen

Laten we dit even toepassen op een voorbeeld. Tegenstanders van het coronavaccin geloven dat er microchips in de vaccins zitten, waarmee de regering ons wil volgen. Passen we de structuur hierboven toe, dan krijgen we dit:

• De regering is een kleine, machtige groep mensen
• Het plan is om stiekem chips in vaccins te steken
• Het voordeel voor de regering is dat ze meer informatie over ons krijgt
• Het nadeel voor alle burgers is dat ze hun privacy kwijt zijn

Andere signalen

Naast de typische structuur zijn er nog meer zaken waaraan je een complottheorie kan herkennen:

• Het verhaal begint geloofwaardig en met duidelijke feiten. Gaandeweg wordt het onwaarschijnlijker.
• Het verhaal wordt voorgesteld als de onthulling van de échte waarheid.
• De machtige groep mensen wil de ‘echte’ waarheid verborgen houden. 
• Alles is onderdeel van een groter plan. Het verhaal legt het plan bloot.
• Het verhaal roept hevige emoties op.
• Er is een extreem wantrouwen tegenover wetenschappers, nieuwsmedia of de overheid.
• Discussies worden niet op openbare fora gevoerd, maar wel in privéchats.
• Het verhaal wordt vaak verwijderd van sociale media.
• Factcheckers en journalisten zeggen dat het verhaal onwaar is.
• Mensen die het verhaal tegenspreken, worden goedgelovig en ‘niet kritisch’ genoemd.