Complottheorieën: iets voor vreemde vogels?

Dit artikel is deel van Complotdenken

Probeer je je een complotdenker in te beelden, dan denk je misschien meteen aan een bizarre eenzaat die elke voeling met de realiteit kwijt is. Maar klopt dat beeld wel? Zijn complottheorieën typisch iets voor vreemde vogels? Of kunnen ook ‘normale mensen’ complotdenkers zijn?

Zijn complotdenkers paranoïde?

Het is een misverstand dat complotdenkers volledig het noorden kwijt zijn en niets dan achterdocht hebben ten opzichte van de wereld rondom hen. Er zijn uiteraard gevallen waarbij dat wel zo is, maar dat is uitzonderlijk. Als je weet dat meer dan de helft van de Amerikanen gelooft dat de moord op John F. Kennedy een complot was of dat één op de drie Belgen minstens in één complottheorie gelooft, kan je moeilijk beweren dat er mentaal iets schort aan al die mensen.

Kritische burgers

Complottheorieën ontstaan dus niet uit pure paranoia, maar eerder uit een kritische houding tegenover bestaande ideeën en opvattingen. Met andere woorden: complotdenkers doen juist iets dat de samenleving hen geleerd heeft om te doen. Ze denken kritisch na over wat er hen verteld wordt. Alleen leidt die kritische houding soms tot wantrouwen in de wetenschap of de overheid, en zoeken complotdenkers daarom naar alternatieve verklaringen.

“De stereotiepe complotdenker – met waanbeelden en met een aluminiumhoedje op – die is nog altijd een zeldzaamheid. Maar de twijfelaar, de kritische burger die de werkelijkheid met de nodige scepsis benadert, en die openstaat voor alternatieve theorieën, die is steeds talrijker.”
Stef Aupers
Prof. (KU Leuven)

Kijken naar de betekenis

Eigenlijk kunnen we veel leren van complotdenkers. Complottheorieën ontstaan namelijk altijd met een reden. Het kan dan ook nuttig zijn om ze van dichterbij te bekijken. Waar komen die theorieën vandaan? Zijn bedrijven of politici misschien niet voldoende transparant geweest? Of is er nood aan (extra) controlemechanismen voor machtige instanties, om complottheorieën te voorkomen? Het probleem ligt dus niet bij complotdenkers, maar wel bij de achterliggende oorzaken.

Waarom geloven we complottheorieën?

Meegesleept worden door een complottheorie: het kan iedereen overkomen. Ontdek wat complottheorieën zo aantrekkelijk maakt.

Gepubliceerd op 8 september 2021